نمودار پارتو
بر اساس آنچه که در "منابع" ! به چشم می خورد، "ویلفرد پارتو" اقتصاددان ایتالیایی در سده نوزده میلادی، فرمولی را بر اساس شناخت وضعیت اقتصادی کشورش، مطرح ساخته است که ادعا می کند تعداد اندکی از مردم دارای درآمد زیاد و اکثر جامعه دارای درآمد اندکی هستند. بر اساس اصلی که وی در اقتصاد اجتماعی بیان کرد، حدود 80% نتایج، از 20% علل ناشی می شود. آنچه پارتو روی این نکته توجه کرد، اینست که اگر شما یک، دو و یا سه عامل اصلی را در نظر بگیرید، درباره اکثریت عوامل فکر کرده اید.
محصول این نحوه تفکر پارتو، نموداری بود که از آن به نمودار پارتو یاد می شود. بعدها، محققان دیگری نیز مطالبی ارائه کردند که صحت گفته های پارتو را تایید می کرد. مثل لورنز اقتصاددان آمریکایی و یا فرمول دکتر جوزف جوران در زمینه کیفیت که خود آنرا روش تجزیه و تحلیل پارتو نامید.
نمودار پارتو یک ابزار کنترل کیفیت است که در کسب و کار، تحلیل بازار و دیگر حوزه‌ها کاربرد دارد. این نمودار به صاحبان کسب و کار کمک می‌کند تا با اعمال کمترین تغییرات در منابع و فرآیند تولید، بیشترین سود ممکن را به دست آورند. در واقع با استفاده کارا از منابع، یک بنگاه تولیدی می‌تواند در عین کنترل هزینه‌ها، سودش را افزایش دهد.
در گذر زمان، مححقان متوجه صحت قاعده ۸۰/۲۰ در حوزه‌های دیگری هم شدند. مثلا تحلیل‌گران بازار معتقدند که ۸۰ ٪ شکایات واصله به یک بنگاه اقتصادی، از جانب ۲۰ ٪ مشتریان صورت می‌گیرد. یا مورد دیگر اینکه، به فرض اگر یک کالا ۱۰۰ مشکل داشته باشد، ۸۰ مورد از شکایات به ۲۰ مورد از مشکلات آن کالا مربوط میشود. به این ترتیب صاحب یک کسب و کار می‌تواند با بررسی شکایت‌ها و مرتب کردن آنها بر اساس میزان گوشزد شدن‌شان توسط مشتری‌ها، به مشکلات کلیدی کالا یا خدمات خود پی ببرد. به این ترتیب، او می‌تواند با مرتفع کردن تنها ۲۰ ٪ از مشکلات، ۸۰ ٪ درصد از نارضایتی‌های مشتریان بکاهد و پیشرفت هوشمندانه و چشم‌گیری داشته باشد.
اما آیا این قاعده همیشه برقرار است؟ اساسا ریشه آن را در کجا باید جستجو کرد؟ مسئله این است که بسیاری از پدیده‌های طبیعی یا حتی پدیده‌هایی که به دست انسان بوجود آمده‌اند، از الگوهای مشترکی پیروی می‌کنند. بعضی از پدیده‌ها ماهیت تکرارشونده دارند. حالا این تکرار یا در گستره زمان اتفاق افتاده است و یا در گستره مکان و چه بسا هر دو! به این ترتیب، به قول معروف، می‌توان آمار این پدیده‌ها را درآورد و با استفاده از ابزارهای علم آمار و احتمالات، قالب‌های مشخصی را برای پدیده‌ها کشف کرد. به عنوان مثال اگر شهرهای جهان را بر اساس جمعیت‌شان مرتب کنیم و آنها را بر اساس جمعیت‌شان از چپ به راست قرار بدهیم، به نموداری شبیه نمودار زیر می‌رسیم.
این یک توزیع احتمالاتی است که بر اساس یک سری داده واقعی استخراج شده است و از آنجایی که شبیه به یک تابع نمایی (با توان منفی) است، می‌گویند که جمعیت شهرها از "قاعده نمایی" تبعیت می‌کند. اگر به نمودار دقت کنید، مشخص است که حدودا ۲۰ ٪ ابتدایی طول محور افقی، تقریبا ۸۰ ٪ مساحت زیر نمودار را تشکیل می‌دهد: چیزی شبیه به "اصل پارتو". می‌توان گفت ۸۰ ٪ جمعیت جهان در ۲۰ ٪ از شهرها زندگی می‌کنند.
قاعده نمایی در حوزه بعضی از پدیده‌های فیزیکی یا بیولوژیکی صادق است، مثل الگوی فعالیت‌های نورون‌های سیستم عصبی، زلزله‌ها، بسامد تکرار واژه‌ها در یک نامه و ...
به این ترتیب، می‌توان گفت که "اصل پارتو" یا "قاعده ۸۰/۲۰" حالت ساده‌شده‌ای از "قاعده نمایی" است. آیا شما در زندگی شخصی یا کاری خودتان با مسئله‌ای برخورد کرده‌اید که تابع "قاعده ۸۰/۲۰" باشد؟
من برخورد کردم ! و شاید به همین دلیل هم بود که از آن به عنوان اصل شیرین پارتو یاد کردم. جلسه ی پیش که از استاد در مورد نحوه خواندن درس مفهومی و پر حجم مهندسی نرم افزار راهنمایی خواستم. به من اطمینان دادند که اگر همین اسلایدهای تهیه شده که بزودی تکمیل تر هم می شود را بخوانیم، هشتاد درصد نمره را خواهیم گرفت، ببخشید، یعنی منظور ایشان این بود که اسلایدها هشتاد درصد محتوای مفید کتاب را پوشش می دهند و با خواندن اسلایدها که چیزی در حدود بیست درصد حجم کتاب است، هشتاد درصد محتوای کتاب را دریافته ایم ...
اقرار کنید که برای یک دانشجوی پیام نور شیرین تر از این چه می تواند باشد ؟!!!
کاربرد نمودار پارتو
نمودار پارتو یک نمودار میله ای است که علل مشکلات به وجود آمده را با فراوانی آن مقایسه می کند، در نمودار پارتو از زوایای مختلف می توان به یک مساله نگاه کرد و سپس به حل آن پرداخت از جمله :
کیفیت : نواقص ، عیوب ، خرابیها، شکایات ، موارد برگشتی و تعمیرات.
هزینه : مقدار زیان ، گرانی.
خرید وفروش : انبارداری ، اشکال در پرداخت ، تاخیر در تحویل.
ایمنی : حوادث ، اشتباهات ، شکستگی در حمل و نقل.
اپراتور: شیفت ، گروه ، سن ، تجربه و مهارت ، اشخاص.
ماشین : ماشینها، تجهیزات ، ابزار، ساختار، مدل ، اسبابها.
مواد خام : سازنده ، طرح ، مقدار و نوع.
روش ساخت : شرایط، دستورالعمل ، ترتیب و روشها.
چگونگی رسم نمودار پارتو:
برای رسم نمودار پارتو انجام مراحل زیر ضروری است :
مرحله اول :
ابتدا مشخص کنید که کدام مسائل برای رسیدگی هستند و چطور اطلاعات و داده ها را باید جمع آوری کرد.
الف- تصمیم بگیرید کدام مسائل را می خواهید رسیدگی و برطرف کنید، مثال مواردنقص ، زیانهای پولی ، حوادث قابل اتفاق .
ب - مشخص کنید که چه داده هایی لازم است جمع آوری شود و چطور آنها را طبقه بندی کنید، مثال باتوجه به موارد نقص ، فرآیند کار، ماشین ، کارگر و روش ، موارد غیرمهم وجزئی را تحت عنوان "سایر" طبقه بندی کنید.
ج - روش جمع آوری داده هاو دوره زمانی جمع آوری آن را مشخص کنید.
مرحله دوم :
یک برگه کنترل ''برگه ثبت اطلاعات '' مناسب طراحی کنید.
مرحله سوم :
بعد از علامت گذاری و ثبت موارد مشاهده شده در برگه کنترل فراوانی آنها را به دست آورید.
مرحله چهارم :
یک جدول توزیع فراوانی شامل تمام موارد فهرست شده ، ستونهای فراوانی ، فراوانی تجمعی ، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی تهیه کنید.
مرحله پنجم :
جدول توزیع فراوانی را برحسب تعداد به ترتیب غیرنزولی مرتب کنید. لازم به ذکر است که مورد سایر، یا غیرو را در آخرین سطر جدول قرار دهید. مورد فوق نبایدخیلی بزرگتر از سایر موارد باشد.
مرحله ششم :
یک محور افقی و دو محور عمودی رسم کنید
الف - محور افقی : این محور را به تعدادی فواصل یکسان شامل تمام موارد، تقسیم بندی کنید.
ب - محور عمودی سمت چپ : این محور را از صفر تا n ''جمع کل داده ها'' مدرج کنید.
ج - محور عمودی سمت راست : این محور را از صفر تا 100 ''درصد کل '' مدرج کنید.
مرحله هفتم : یک نمودار ستونی رسم کنید.
مرحله هشتم : منحنی فراوانی تجمعی ، منحنی پارتو را رسم کنید، برای این کار ارزشهای تجمعی را در بالای سمت راست ستون مربوط به هر طبقه با نقطه ای مشخص کرده وسپس این نقاط را به یکدیگر وصل کنید.
مرحله نهم : تمام اطلاعات ضروری را روی نمودار ثبت کنید:
الف - اطلاعات مربوط به نمودار شامل عنوان ، واحد، نام رسم کننده نمودار، موارد بامعنی و...
ب - اطلاعات مربوط به داده ها شامل دوره زمانی، محل جمع آوری داده ها، موضوع ، جمع کل داده ها و غیره
در ادامه یک مثال را برای رسم نمودار پارتو دنبال می کنیم :
بعنوان یک مثال بسیار ساده قصد دارم دلایل اینکه اکثر اوقات با تاخیر به کلاس درس می رسم را تحلیل کنم !امیدوارم بتوانم این تحلیل را بدرستی انجام دهم تا هم جنبه ی آموزشی داشته باشد و هم کاربردی !
اطلاعات مربوط به عوامل ایجاد کننده تاخیر :
